English 
Deutsch 
De wetenschap van kunstmatige voortplanting is nog niet heel oud, maar kent een roerige en fascinerende geschiedenis. Hoe IVF tot stand kwam lees je hier in vogelvlucht.
De eerste stappen
In het midden van de 19e eeuw ontdekten wetenschappers eindelijk dat een zwangerschap ontstond door een combinatie van een eitje en zaadcellen. In 1884 voerde Dr. William Pancoast in Philadelphia de eerste donor-inseminatie uit. Hij gebruikte spermacellen van een medische student (naar verluidt koos hij de ‘knapste’ student uit zijn klas hiervoor).
Vanaf 1944 probeerden wetenschappers vrouwelijke eicellen buiten het lichaam te bevruchten met spermacellen. Een lange tijd zonder resultaat. Pas vijftien jaar later, in 1959, publiceerde de fysioloog M.C. Chang in het wetenschappelijke tijdschrift ‘Nature’ over zijn succes. Hij had embryo’s verkregen door in een laboratorium konijneneieren te bevruchten. De embryo’s had hij in de konijnen-baarmoeder teruggeplaatst. De innesteling slaagde en het eerste reageerbuis-konijnennest was een feit. Veel publiciteit kreeg het nestje buiten wetenschappelijke kringen niet.
Maatschappelijke tegenstand
Dat was in 1969 wel anders toen de Italiaanse onderzoeker Petrutzi op televisie trots foto’s toonde van zijn eerste wonderbaby, verkregen via kunstmatige bevruchting. Wetenschappers waren stomverbaasd. De niet-wetenschappelijke wereld reageerde met walging. Mensenhanden waren er niet om baby’s te maken, dat was nog altijd voorbehouden aan God. Het schrikbeeld van een wereld waarin De Staat mensen met specifieke erfelijke eigenschappen kweekt, kwam voor velen te dichtbij.
Overigens bleek Petrutzi een oplichter en waren de foto’s niet echt: fake news. Het valse bericht was echter koren op de molen van de tegenstanders. En dat waren er nogal wat: gelovigen (met de Paus voorop), gynaecologen, politieke partijen, de Gezondheidsraad en de vrouwenbeweging. Daarnaast werd tot die tijd kinderloosheid niet als ziekte gezien, hoogstens als iets vervelends waarmee te leven viel. Daar besteedde je geen duur ‘onderzoeksgeld’ aan.
Ondanks die overheersende visie deden een handvol tegendraadse artsen en wetenschappers, vaak in achteraf-laboratoria, onderzoek naar de oorzaken van en oplossingen voor onvruchtbaarheid.
14 Feb 1969, London,
Wetenschappers Patrick Steptoe (links) en Robert Edwards (rechts) tijdens een televisie-interview. Zij kondigen aan dat het hen gelukt was het beginsel van een embryo te produceren, door een eicel-bevruchting in een reageerbuis. — Image by © Bettmann/CORBIS
Van seks zonder voortplanting naar voortplanting zonder seks
De jaren zestig en zeventig waren de jaren van de pil, van seks zonder voortplanting. Daardoor veranderde ook de mentaliteit langzaam. Ondanks weinig wetenschappelijke belangstelling en de vaak kritische geluiden werd op verschillende plaatsen in de wereld geëxperimenteerd met kunstmatige bevruchting. In de Jones-kliniek in Amerika, in een klein ziekenhuis in het Engelse Oldham waar de fysiologen Edwards en Steptoe werkten, in een kliniek in Melbourne en in het Dijkzigtziekenhuis in Rotterdam. Allemaal streefden ze naar dezelfde wereldprimeur: de geboorte van de eerste baby waarbij de bevruchting buiten de baarmoeder had plaatsgevonden. Een ‘reageerbuisbaby’.
In september 1972 vond de eerste embryo-terugplaatsing bijna plaats. In het Columbia-Presbyterian Hospital (USA) had artsen succesvol een eicel en spermacellen samengebracht. Maar het ziekenhuisbestuur – dat op het laatste moment hoorde van het ‘experiment’ – verbood de terugplaatsing van het embryo.
Drie jaar later (1975) kondigde Dr Edwards en Dr Steptoe de eerste succesvolle zwangerschap door IVF aan. Helaas resulteerde dit in een buitenbaarmoederlijke zwangerschap en werd dus niet volbracht. In 1978 hadden dezelfde artsen meer succes: de eerste IVF baby werd geboren: Louise Joy Brown, een kerngezonde baby.
Na deze doorbraak zat de wetenschap niet stil. Een jaar later ontwikkelde Gerard Zeilmaker (1936-2002), hoogleraar in de fysiologie van de voortplanting, als eerste ter wereld een methode om embryo’s in te vriezen. Australië was in 1980 het tweede land waar het lukte een reageerbuisbaby aan te kondigen en Amerika volgde in 1981. Nederland volgde in 1983:
Zondag 15 mei 1983, het Rotterdamse Dijkzigtziekenhuis staat op zijn kop. Beschuit met roze muisjes wordt rondgedeeld. Wetenschappers en ouders zijn dolgelukkig met de geboorte van Stefanie, een gezonde baby die verwekt is in het lab.
Na jarenlange research en tegenwerking is het fysioloog G. Zeilmaker en gynaecoloog A.T. Alberda gelukt: de eerste Nederlandse ‘reageerbuisbaby’ is er.
Hier gingen overigens enkel jaren spannend pionierswerk aan vooraf. Meer hierover lezen: kijk eens op de website van ‘andere tijden’.
IVF gaat ‘viral’
In de jaren 80 en 90 volgenden de ontwikkelingen en nieuwe toepassingen op vele vlakken elkaar in rap tempo op. En de IVF succes ratio’s stegen uiteraard met iedere stap mee. Een kleine greep uit de innovaties:
- Vruchtbaarheidsmedicijnen en hormonen werden verbeterd.
- Men begon eicelpuncties vaginaal uit te voeren in plaats van gebruik te maken van laparascopie (kijkoperatie via de buikwand)
- Doorbraak: ICSI (het injecteren van een (geselecteerde) zaadcel in het plasma van de eicel) lukte voor het eerst in 1991. Dit betekende een oplossing voor gevallen waarin de kwaliteit van de zaadcellen laag is.
- Embryo terugplaatsingen schoven langzaam op van dag 1 naar dag 3 en worden nu vaak pas uitgevoerd op dag 5. Embryo-labs zijn steeds beter in staat de embryo’s te cultiveren en monitoren voor een langere periode.
- Technieken om embryo’s langere tijd te bewaren (Cryopreservatie) verbeterden
Waar staan we nu?
In de 21e eeuw is de razendsnelle groei van het succespercentage wat afgenomen. Tegenwoordig resulteert een gemiddelde IVF-behandeling in 30% van de gevallen in een zwangerschap*. Is er nog steeds ruimte voor groei? Kunnen we de IVF succesratio’s nog een boost geven? Wij denken van wel. De sleutel ligt in de implantatiefase. En (onderzoek naar) het microbioom is het toverwoord.
